Co orzekł Sąd Najwyższy w sprawie II CSKP 2313/22?
W sprawie rozpoznanej przez Sąd Najwyższy chodziło o właścicielkę nieruchomości, przez którą od lat 80. XX wieku przebiega linia energetyczna 110 kV. Sąd Rejonowy ustanowił służebność przesyłu i przyznał jednorazowe wynagrodzenie w wysokości ponad 550 tysięcy złotych. Spółka energetyczna zaskarżyła to rozstrzygnięcie, powołując się m.in. na rzekome zasiedzenie służebności.
Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną, potwierdzając, że przed wprowadzeniem do Kodeksu cywilnego instytucji służebności przesyłu (2 sierpnia 2008 r.) nie było możliwe bieganie terminu zasiedzenia prawa o podobnej treści. Oznacza to, że przedsiębiorstwa nie mogą powoływać się na „zasiedzenie służebności odpowiadającej przesyłowi” za okres wcześniejszy.
Służebność przesyłu przed 2008 rokiem – zakaz retroakcji
Sąd Najwyższy powołał się na wcześniejsze orzeczenie z 24 lutego 2023 r. (III CZP 108/22), w którym wskazano, że przyjęcie istnienia „służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu” przed jej ustawowym wprowadzeniem narusza zakaz działania prawa wstecz wynikający z art. 3 Kodeksu cywilnego. Dopiero nowelizacja z 2008 r. stworzyła możliwość ustanawiania takiego prawa, a wcześniej nie mogło ono powstać ani przez czynność prawną, ani przez zasiedzenie.
W praktyce oznacza to, że przedsiębiorstwa przesyłowe, które korzystały z cudzych gruntów przed 2008 rokiem, nie mogą doliczać tego okresu do biegu zasiedzenia. Właściciele nieruchomości zachowują zatem prawo do domagania się ustanowienia służebności i odpowiedniego wynagrodzenia, niezależnie od długości wcześniejszego korzystania.
Jak ustala się wynagrodzenie za służebność przesyłu?
Sąd Najwyższy podkreślił, że Kodeks cywilny (art. 3052 § 2 k.c.) nie określa szczegółowych zasad ustalania wysokości wynagrodzenia. Dlatego sądy mogą korzystać z dorobku orzecznictwa dotyczącego służebności drogi koniecznej. Wynagrodzenie może być ustalone jako jednorazowe lub okresowe, ale zawsze musi rekompensować właścicielowi ograniczenie prawa własności.
Przy jego ustalaniu należy brać pod uwagę:
- wartość rynkową nieruchomości,
- zakres ingerencji w prawo własności,
- szerokość pasa eksploatacyjnego,
- uciążliwość i trwałość urządzeń,
- oraz korzyści przedsiębiorcy z zajęcia terenu.
W omawianej sprawie wysokość wynagrodzenia została ustalona na podstawie operatu szacunkowego i uznana za odpowiadającą realnemu ograniczeniu korzystania z działki.
Dlaczego orzeczenie ma znaczenie praktyczne?
Postanowienie II CSKP 2313/22 potwierdza, że właściciele nieruchomości nie są pozbawieni prawa do wynagrodzenia, nawet jeśli urządzenia przesyłowe istnieją od wielu dekad. Przedsiębiorstwa energetyczne, gazowe czy telekomunikacyjne muszą liczyć się z koniecznością uregulowania stanu prawnego i zapłaty za korzystanie z cudzych gruntów.
Orzeczenie jest także istotnym sygnałem dla rzeczoznawców i pełnomocników – wynagrodzenie powinno być każdorazowo ustalane indywidualnie, z uwzględnieniem konkretnego stopnia ingerencji w prawo własności i lokalnych uwarunkowań.
Podsumowanie
Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że:
- nie można doliczać okresu sprzed 2008 roku do zasiedzenia służebności przesyłu,
- wynagrodzenie ma rekompensować pełny zakres ograniczenia prawa własności,
- sąd ma prawo swobodnie ustalić jego wysokość, kierując się zasadą słuszności i realnym wpływem urządzeń na wartość nieruchomości.
W praktyce oznacza to, że właściciele nieruchomości nadal mogą skutecznie dochodzić ustanowienia służebności przesyłu i uzyskać adekwatne odszkodowanie – nawet jeśli linia energetyczna, gazociąg lub kabel istnieje od kilkudziesięciu lat.
tel. 32 307 01 77
[email protected]
