Na czym polega dozór kuratora przy karze w zawieszeniu?
Dozór kuratora to środek probacyjny, w ramach którego skazany pozostaje pod stałą kontrolą sądu
wykonywaną przez zawodowego kuratora sądowego. W praktyce oznacza to regularne kontakty ze skazanym,
nadzór nad przestrzeganiem nałożonych obowiązków oraz bieżące reagowanie na sygnały o ponownej przemocy.
Dozór jest szczególnie istotny w sprawach o znęcanie się nad członkiem rodziny,
gdzie zagrożone są zdrowie i bezpieczeństwo osób najbliższych. W połączeniu z
warunkowym zawieszeniem wykonania kary
stanowi on kluczowy instrument ochrony pokrzywdzonego.
Podstawa prawna – art. 73 § 2 kk a przemoc domowa
Zgodnie z art. 73 § 2 kodeksu karnego, jeżeli sprawca zostaje skazany na karę pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy
wobec osoby wspólnie zamieszkującej, sąd jest zobowiązany orzec dozór kuratora.
Przepis ten ma charakter obligatoryjny – sąd nie może z niego swobodnie rezygnować,
jeżeli ustali, że:
- doszło do przestępstwa z użyciem przemocy (np. art. 207 kk – znęcanie się),
- pokrzywdzony pozostawał we wspólnym gospodarstwie domowym ze sprawcą.
Sprawa rozpoznana przez Sąd Najwyższy w 2025 r.
W sprawie rozpoznanej w 2025 r. (sygn. V KK 188/25) Sąd Najwyższy badał sytuację mężczyzny
skazanego za znęcanie się nad matką – przestępstwo popełniane przez kilka lat, z licznymi
aktami przemocy fizycznej i psychicznej. Sąd rejonowy wymierzył karę pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem, zobowiązał oskarżonego do powstrzymania się od przemocy,
ale nie orzekł dozoru kuratora.
Sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, który podkreślił, że przy przestępstwach z użyciem przemocy
wobec osoby wspólnie zamieszkującej, dozór jest elementem koniecznym konstrukcji kary
w zawieszeniu. Sam zakaz zbliżania się czy zakaz kontaktu (por.
zakaz zbliżania się)
nie zastępuje obowiązku wynikającego z art. 73 § 2 kk.
Kiedy dozór kuratora jest obowiązkowy?
Na podstawie omawianego wyroku można wskazać, że sąd musi orzec dozór kuratora, gdy spełnione są łącznie:
- sprawca został skazany na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania,
- chodzi o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy,
- przemoc była skierowana przeciwko osobie wspólnie zamieszkującej ze sprawcą (np. małżonek, rodzic, dziecko),
- stosunek wspólnego zamieszkiwania istniał w czasie czynu.
W takim wypadku sąd nie ma swobody wyboru – brak dozoru jest naruszeniem prawa,
które może prowadzić do uchylenia wyroku w postępowaniu odwoławczym lub kasacyjnym.
Czy fakt wspólnego zamieszkiwania ma znaczenie?
Jednym z kluczowych zagadnień poruszonych przez Sąd Najwyższy było pytanie,
czy o obowiązku orzeczenia dozoru decyduje to, że:
- sprawca i pokrzywdzony wciąż mieszkają razem w chwili wyroku, czy
- wystarcza, że wspólnie zamieszkiwali w chwili popełniania przestępstwa.
Sąd Najwyższy jednoznacznie opowiedział się za tym drugim rozwiązaniem.
To, że strony rozstały się przed wyrokiem (np. pokrzywdzony wyprowadził się,
uzyskał odrębny lokal), nie uchyla obowiązku orzeczenia dozoru.
Przepis ma charakter ochronny – chroni ofiarę przemocy domowej
i zapobiega powrotowi sprawcy do tych samych zachowań.
Jakie obowiązki może nałożyć sąd wobec sprawcy przemocy?
Obok dozoru sąd może nałożyć na skazanego szereg obowiązków probacyjnych, w szczególności:
- powstrzymywanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym,
- powstrzymywanie się od zbliżania do pokrzywdzonego,
- opuszczenie wspólnie zajmowanego mieszkania,
- uczestnictwo w programach korekcyjno–edukacyjnych dla sprawców przemocy,
- podjęcie terapii uzależnień, jeżeli przemoc współwystępuje z alkoholizmem.
Dozór kuratora sprawia, że te obowiązki nie pozostają „na papierze”.
Kurator monitoruje ich wykonywanie i informuje sąd o naruszeniach,
co może prowadzić nawet do zarządzenia wykonania kary.
Praktyczne skutki wyroku SN dla spraw o znęcanie
Omawiany wyrok ma znaczenie nie tylko dla konkretnej sprawy, ale dla tysięcy postępowań
o przestępstwa z art. 207 kk i inne formy przemocy psychicznej
i fizycznej w rodzinie. Sąd Najwyższy jasno przypomniał, że:
- dozór kuratora nie jest fakultatywnym „dodatkiem” do kary w zawieszeniu,
- pominięcie dozoru przy przemocy domowej narusza treść art. 73 § 2 kk,
- celem przepisu jest realna ochrona pokrzywdzonych, a nie tylko symboliczne potępienie czynu.
Dla pokrzywdzonych oznacza to większe bezpieczeństwo,
a dla obrońców – konieczność brania pod uwagę, że w sprawach o przemoc domową
kara w zawieszeniu bardzo często będzie powiązana z intensywną kontrolą w postaci dozoru.
Jak bronić się jako oskarzony o przemoc domową?
Oskarżony o przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby najbliższej musi liczyć się z tym,
że nawet przy względnie łagodnym wymiarze kary (np. kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem)
sąd będzie zobligowany orzec dozór kuratora. W praktyce obrona powinna koncentrować się na:
- kwestionowaniu ustaleń co do użycia przemocy (faktycznych i dowodowych),
- kwestionowaniu istnienia relacji „wspólnego zamieszkiwania” w czasie czynu, jeżeli są ku temu podstawy,
- przedstawieniu okoliczności łagodzących (trwała zmiana stylu życia, podjęcie terapii, pojednanie),
- negocjowaniu takiej treści obowiązków, które są realne do wykonania.
W wielu sprawach kluczowe będzie też odpowiednie udokumentowanie sytuacji rodzinnej
i tego, jakie skutki dla oskarżonego i jego najbliższych będzie miało połączenie kary w zawieszeniu
z intensywnym dozorem.
FAQ – dozór kuratora przy przemocy domowej
Czy przy przemocy domowej dozór kuratora jest zawsze obowiązkowy?
Tak – jeżeli sąd orzeka karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem za przestępstwo z użyciem przemocy
wobec osoby wspólnie zamieszkującej, dozór kuratora jest obligatoryjny na mocy art. 73 § 2 kk.
Czy fakt, że strony już nie mieszkają razem, zwalnia sąd z dozoru?
Nie. Liczy się to, czy w chwili popełniania przestępstwa sprawca i pokrzywdzony wspólnie zamieszkiwali.
Późniejsze rozstanie nie eliminuje obowiązku orzeczenia dozoru.
Czy sam zakaz zbliżania się wystarczy, aby chronić ofiarę przemocy?
Zakaz zbliżania się jest istotnym środkiem ochrony, ale nie zastępuje dozoru kuratora.
Dozór pozwala na realną kontrolę zachowania sprawcy i szybszą reakcję na naruszenia.
Czy można zaskarżyć wyrok, w którym sąd nie orzekł obowiązkowego dozoru?
Tak. Brak obowiązkowego dozoru może stanowić zarzut apelacyjny lub kasacyjny,
ponieważ jest to naruszenie przepisu prawa materialnego.
Kiedy skontaktować się z adwokatem?
Zarówno pokrzywdzony, jak i oskarżony w sprawach o przemoc domową powinni jak najszybciej
skonsultować się z adwokatem. Dla pokrzywdzonego kluczowe jest zapewnienie realnej ochrony
(dozór, zakaz kontaktu, zakaz zbliżania się), a dla oskarżonego – zbudowanie linii obrony
z uwzględnieniem tego, że dozór kuratora jest w takich sprawach normą, a nie wyjątkiem.
tel. 32 307 01 77
[email protected]
