Jak działa wydziedziczenie – kogo i kiedy można pozbawić zachowku?

Wydziedziczenie to instytucja prawa spadkowego, która pozwala spadkodawcy pozbawić uprawnionego prawa do zachowku. W praktyce oznacza to, że nawet najbliżsi członkowie rodziny – dzieci, małżonek czy rodzice – mogą zostać wyłączeni z kręgu osób, które mogłyby dochodzić roszczeń finansowych po śmierci spadkodawcy. W tym poradniku wyjaśniamy, na czym polega wydziedziczenie, jakie są przesłanki jego skuteczności, jak wygląda procedura oraz jakie są najczęstsze błędy popełniane przez spadkodawców.

Na czym polega wydziedziczenie

Wydziedziczenie jest możliwe tylko poprzez testament. Spadkodawca musi w nim jednoznacznie wskazać, że wydziedzicza określoną osobę, oraz podać przyczynę. Skutek wydziedziczenia to pozbawienie prawa do zachowku – osoba wydziedziczona nie może żądać udziału finansowego w spadku.

Kogo można wydziedziczyć

Zgodnie z art. 1008 Kodeksu cywilnego, wydziedziczyć można wyłącznie osoby uprawnione do zachowku, czyli:

• dzieci (zstępnych),
• małżonka,
• rodziców – jeżeli byliby powołani do spadku z ustawy.

Wydziedziczenie nie obejmuje dalszych krewnych – np. rodzeństwa czy kuzynów, bo nie mają prawa do zachowku.

Przesłanki wydziedziczenia

Przyczyny wydziedziczenia są ściśle określone w przepisach i nie można ich rozszerzać. Spadkodawca może wydziedziczyć uprawnionego, jeżeli ten:

• uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, a także rażącej obrazy czci,
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przykłady sytuacji uzasadniających wydziedziczenie

• syn znęca się nad rodzicami psychicznie lub fizycznie,
• córka dopuszcza się przemocy wobec rodzeństwa i spadkodawcy,
• małżonek porzuca rodzinę i przez wiele lat nie utrzymuje żadnych kontaktów ani nie przyczynia się do utrzymania gospodarstwa domowego,
• dziecko wielokrotnie odmawia pomocy rodzicowi w ciężkiej chorobie, mimo możliwości wsparcia.

Forma wydziedziczenia

Aby wydziedziczenie było skuteczne:

• musi być dokonane w testamencie (ustnym, własnoręcznym lub notarialnym),
• spadkodawca musi wskazać osobę wydziedziczoną,
• należy podać przyczynę zgodną z kodeksem cywilnym,
• przyczyna musi być rzeczywista i istniejąca w chwili sporządzenia testamentu.

Skutki wydziedziczenia

Skutkiem wydziedziczenia jest pozbawienie prawa do zachowku. Należy jednak pamiętać, że:

• dzieci wydziedziczonego nadal mają prawo do zachowku (tzw. zasada reprezentacji),
• wydziedziczenie nie eliminuje prawa do dziedziczenia ustawowego innych osób,
• jeśli przyczyna wydziedziczenia okaże się nieprawdziwa, zapis może zostać podważony (więcej: Jak podważyć testament?).

Różnica między wydziedziczeniem a pominięciem w testamencie

Częstym błędem jest utożsamianie wydziedziczenia z pominięciem w testamencie. Pominięcie oznacza, że dana osoba nie otrzymuje w testamencie majątku, ale wciąż może domagać się zachowku. Wydziedziczenie pozbawia tego prawa – pod warunkiem, że jest skutecznie dokonane i uzasadnione.

Najczęstsze błędy w zapisach o wydziedziczeniu

• brak wskazania przyczyny,
• podanie przyczyny, która nie odpowiada ustawowym przesłankom (np. „nie utrzymywał kontaktu z moimi znajomymi”),
• powołanie się na fakty nieprawdziwe, które można łatwo obalić,
• niesporządzenie testamentu w formie ważnej (np. brak podpisu w testamencie własnoręcznym).

Checklisty

Kiedy możesz wydziedziczyć bliskiego:

• uporczywie narusza zasady współżycia społecznego,
• dopuścił się ciężkiego przestępstwa wobec Ciebie lub Twoich bliskich,
• nie dopełnia obowiązków rodzinnych (np. brak opieki, brak kontaktu, brak wsparcia).

Jak prawidłowo sporządzić zapis o wydziedziczeniu:

• wskaż osobę wydziedziczoną imieniem i nazwiskiem,
• podaj konkretną przyczynę ustawową,
• opisz okoliczności w sposób jednoznaczny i możliwy do udowodnienia,
• sporządź testament w formie notarialnej – to najbezpieczniejsze rozwiązanie.

Wydziedziczenie a darowizny

Nawet jeśli spadkodawca darował wcześniej część majątku osobie wydziedziczonej, darowizna ta może być zaliczana na schedę spadkową i wpływać na rozliczenia. Warto więc znać zasady opisane w artykułach: Zachowek a darowizna mieszkania oraz Darowizna a zachowek.

FAQ

Czy można wydziedziczyć dziecko tylko dlatego, że się nie dogadujemy?

Nie – przyczyna musi być ustawowa, np. uporczywe naruszanie obowiązków rodzinnych. Brak więzi emocjonalnej sam w sobie nie wystarczy.

Czy można cofnąć wydziedziczenie?

Tak – spadkodawca może sporządzić nowy testament i odwołać poprzednie postanowienia.

Czy wydziedziczenie można podważyć?

Tak – jeśli przyczyna nie była zgodna z prawem lub była nieprawdziwa, wydziedziczony może próbować obalić testament (zobacz: Jak podważyć testament?).

Podsumowanie

Wydziedziczenie to narzędzie, które pozwala pozbawić bliskiego prawa do zachowku, ale możliwe jest tylko w ściśle określonych sytuacjach i musi być starannie uzasadnione. Niewłaściwie sporządzone postanowienia testamentowe często prowadzą do wieloletnich procesów sądowych. Dlatego decydując się na wydziedziczenie, warto skonsultować treść testamentu z profesjonalistą.

tel. 32 307 01 77
[email protected]