Wielu małżonków zakłada, że jeśli mają rozdzielność majątkową, to w razie śmierci jednego z nich – druga osoba automatycznie nie otrzyma niczego. Inni z kolei sądzą, że małżonek zawsze coś dziedziczy, niezależnie od sytuacji. Jak jest naprawdę? W tym artykule wyjaśniamy, czym różni się rozdzielność majątkowa od dziedziczenia, kiedy współmałżonek może nie otrzymać nic i jak się przed tym zabezpieczyć.
Rozdzielność majątkowa a prawo spadkowe – dwa różne porządki
Na wstępie należy jasno rozdzielić dwie rzeczy:
- Rozdzielność majątkowa – dotyczy relacji majątkowych za życia małżonków. Oznacza, że każdy z nich ma swój osobisty majątek i nie ma majątku wspólnego.
- Dziedziczenie – następuje po śmierci jednej ze stron. Dotyczy przejęcia majątku zmarłego przez uprawnione osoby (ustawowo lub z testamentu).
Rozdzielność majątkowa nie wyłącza z automatu małżonka od dziedziczenia. Małżonek nadal figuruje w katalogu spadkobierców ustawowych – na równi z dziećmi, a w ich braku – z rodzicami i rodzeństwem zmarłego. Jednak są przypadki, w których małżonek nie otrzyma niczego.
Kiedy współmałżonek nic nie dostanie mimo bycia w związku małżeńskim?
1. Gdy został wyłączony testamentem
Testator (czyli osoba sporządzająca testament) ma prawo rozdysponować swoim majątkiem dowolnie – np. zapisać wszystko dzieciom, rodzeństwu, a nawet osobie niespokrewnionej. Jeśli nie zostawi nic małżonkowi – ten może nie otrzymać ani złotówki, chyba że:
- ma prawo do zachowku (o czym niżej),
- zaskarży testament (np. z powodu wad oświadczenia woli).
2. Gdy małżonek zrzekł się dziedziczenia
Można zawrzeć notarialną umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia. Jeśli została podpisana – małżonek nie dziedziczy ani z ustawy, ani nie ma prawa do zachowku.
3. Gdy orzeczono rozwód i wyrok się uprawomocnił
Małżeństwo musi trwać formalnie w chwili śmierci jednego z małżonków. Jeśli zapadł prawomocny wyrok rozwodowy – współmałżonek nie dziedziczy w ogóle, nawet jeśli wcześniej istniał majątek wspólny lub rozdzielność majątkowa.
4. Gdy toczyło się postępowanie rozwodowe z wnioskiem o winę i sąd stwierdził, że małżonek był wyłącznie winny
Sąd może – na wniosek innych spadkobierców – wyłączyć małżonka od dziedziczenia, jeśli wykażą oni, że:
- było orzeczenie o winie w rozwodzie,
- małżonek był wyłącznie winny rozkładu pożycia,
- życie małżonków było całkowicie rozdzielone przez dłuższy czas.
To tzw. wyłączenie małżonka od dziedziczenia przez sąd – na podstawie art. 940 Kodeksu cywilnego.
5. Gdy małżonek został wydziedziczony
Można w testamencie wydziedziczyć małżonka – ale tylko pod warunkiem, że:
- dopuścił się względem testatora rażącej obrazy,
- uporczywie naruszał obowiązki rodzinne,
- utrzymywał z testatorem wrogi, lekceważący kontakt lub go porzucił.
Wydziedziczenie pozbawia również prawa do zachowku – ale musi być konkretne i uzasadnione.
Czy rozdzielność majątkowa może ograniczyć dziedziczenie?
Sama w sobie – nie. Ale może ograniczyć skalę dziedziczenia, ponieważ w skład masy spadkowej wchodzi tylko to, co należało do zmarłego małżonka. Jeśli rozdzielność obowiązywała przez wiele lat i zmarły nie posiadał majątku – nic nie przechodzi na drugą stronę.
W praktyce może to oznaczać, że choć współmałżonek dziedziczy z ustawy – to spadek jest pusty lub bezwartościowy.
Czy małżonek zawsze ma prawo do zachowku?
Nie. Jeśli małżonek:
- zrzekł się dziedziczenia,
- został wydziedziczony,
- został skutecznie wyłączony od dziedziczenia przez sąd – nie ma prawa do zachowku.
W pozostałych przypadkach – nawet przy pominięciu w testamencie – zachowek przysługuje. To ułamek wartości udziału spadkowego, który przysługiwałby małżonkowi z ustawy (½ lub ⅔ wartości, w zależności od sytuacji).
Jak się zabezpieczyć, by małżonek dziedziczył?
Jeśli nie chcesz, by Twój współmałżonek został pominięty po śmierci – mimo rozdzielności majątkowej – rozważ:
- sporządzenie testamentu, w którym zapiszesz mu konkretną część majątku,
- ustanowienie zapisu windykacyjnego (np. mieszkania, samochodu),
- nabycie nieruchomości we współwłasności – wtedy połowa należy z mocy prawa do drugiego małżonka,
- rozważenie darowizn jeszcze za życia,
- wspólne lokaty, rachunki bankowe, majątek w spółkach cywilnych – zgodnie z umową.
Podsumowanie
Rozdzielność majątkowa nie pozbawia automatycznie współmałżonka prawa do spadku. Aby małżonek rzeczywiście „nic nie dostał”, muszą zaistnieć konkretne okoliczności – jak testament, zrzeczenie się dziedziczenia, rozwód, wydziedziczenie lub wyłączenie przez sąd.
Jeśli chcesz zaplanować dziedziczenie tak, by uwzględniało lub wykluczało małżonka – skontaktuj się z naszą kancelarią. Pomagamy w sprawach spadkowych, doradzamy przy testamencie, rozdzielności majątkowej i zapewniamy bezpieczeństwo prawne Twoich decyzji.
Jeśli chcesz zaplanować dziedziczenie tak, by uwzględniało lub wykluczało małżonka – skorzystaj z pomocy adwokata od spraw spadkowych w Katowicach.
tel. 32 307 01 77
[email protected]
