W polskim prawie spadkowym, kwestie dziedziczenia po konkubencie są przedmiotem wielu wątpliwości i sporów. Konkubinat, choć coraz częściej występujący w praktyce, nie jest w pełni regulowany przez polskie przepisy prawne. W konsekwencji osoby pozostające w konkubinacie muszą liczyć się z ograniczeniami w zakresie dziedziczenia po sobie nawzajem, a jednocześnie mają możliwość podjęcia określonych kroków w celu zabezpieczenia swoich interesów.
Czy konkubent ma prawo do dziedziczenia ustawowego?
Polski Kodeks cywilny (ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.) jasno określa krąg spadkobierców ustawowych. W art. 931 i kolejnych wskazano, że w pierwszej kolejności dziedziczą małżonek i dzieci spadkodawcy. Jeśli tych brakuje, dziedziczą inni członkowie rodziny, zgodnie z ustawowo określoną kolejnością. Konkubenci, jako osoby niezawierające formalnego związku małżeńskiego, nie są uwzględnieni w tej grupie.
Oznacza to, że konkubent nie ma prawa do dziedziczenia ustawowego. W przypadku śmierci jednego z partnerów majątek zmarłego przechodzi na jego rodzinę, nawet jeśli nie była ona z nim w bliskich relacjach. W sytuacjach, w których konkubenci chcą zabezpieczyć wzajemne dziedziczenie, konieczne jest sporządzenie testamentu.
Testament jako sposób zabezpieczenia interesów konkubenta
Sporządzenie testamentu jest podstawowym i najprostszym sposobem na zapewnienie konkubentowi prawa do dziedziczenia. Testament pozwala spadkodawcy na swobodne rozdysponowanie majątku, w tym także na uwzględnienie w nim osoby spoza kręgu spadkobierców ustawowych.
Warto jednak pamiętać, że sporządzenie testamentu nie eliminuje możliwości dochodzenia zachowku przez osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego. Przykładowo, dzieci zmarłego, które zostały pominięte w testamencie, mogą dochodzić zachowku w wysokości połowy wartości przypadającego im udziału spadkowego (art. 991 Kodeksu cywilnego).
Prawa konkubenta do majątku wspólnie zgromadzonego
Konkubinat nie podlega regulacjom prawa rodzinnego, w związku z czym nie stosuje się do niego przepisów o wspólności majątkowej małżeńskiej. W praktyce oznacza to, że majątek nabyty przez jednego z konkubentów należy wyłącznie do niego, chyba że został nabyty wspólnie, na przykład w ramach współwłasności ułamkowej. Po śmierci jednego z partnerów, drugi ma prawo dochodzić swojej części majątku wspólnego, jednak może to wymagać postępowania sądowego.
Dziedziczenie w konkubinacie a prawo do mieszkania
Często w konkubinacie partnerzy wspólnie zamieszkują w nieruchomości należącej do jednego z nich. Po śmierci właściciela nieruchomości, konkubent nie ma automatycznego prawa do dalszego zamieszkiwania w tym lokalu. Aby zabezpieczyć takie prawo, konieczne jest podjęcie działań za życia właściciela, takich jak:
- Ustanowienie użytkowania w testamencie.
- Przepisanie nieruchomości na konkubenta w formie darowizny lub sprzedaży.
Czy konkubent może dochodzić roszczeń z tytułu nakładów na majątek zmarłego?
W przypadku, gdy jeden z konkubentów ponosił nakłady na majątek drugiego, po śmierci partnera może dochodzić roszczeń z tego tytułu. Na przykład, jeśli konkubent inwestował w remont nieruchomości należącej do drugiego partnera, ma prawo żądać zwrotu nakładów, o ile przedstawi odpowiednie dowody.
Postępowanie takie odbywa się w ramach odrębnego procesu cywilnego i wymaga udowodnienia poniesionych nakładów oraz ich wysokości. Ważne jest, aby posiadać dowody w postaci faktur, rachunków czy świadków potwierdzających poniesienie nakładów.
Jak Adwokat może pomóc w sprawach dziedziczenia po konkubencie?
Adwokat może odegrać kluczową rolę w zabezpieczeniu interesów konkubentów, a także w dochodzeniu roszczeń po śmierci jednego z nich. Do najważniejszych zadań Adwokata w takich sprawach należy:
- Sporządzenie testamentu uwzględniającego konkubenta.
- Doradztwo w zakresie przepisania majątku na konkubenta za życia.
- Pomoc w postępowaniu sądowym o podział majątku wspólnie zgromadzonego.
- Dochodzenie roszczeń z tytułu nakładów na majątek zmarłego.
- Reprezentacja w sporach dotyczących zachowku.
