Kiedy testament jest nieważny
Testament jest czynnością, która wymaga pełnej świadomości i swobody działania spadkodawcy.
Zgodnie z art. 945 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony
„w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli”.
Sąd nie bada w takich sprawach „czy zmarły był chory” ani „czy przyjmował leki”, lecz to,
czy w chwili sporządzania testamentu był w stanie zrozumieć znaczenie i skutki swoich decyzji.
W prawie spadkowym obowiązuje zasada punktowego badania świadomości – liczy się konkretny moment składania oświadczenia.
Stany wyłączające świadome powzięcie decyzji
Orzecznictwo sądowe wskazuje, że do stanów wyłączających możliwość świadomego działania należą m.in.:
- poważne zaburzenia psychiczne,
- stany maniakalne i depresyjne w chorobie afektywnej dwubiegunowej,
- otępienie starcze, demencja,
- psychozy i epizody urojeniowe,
- epizody majaczeniowe (np. po udarze lub operacji),
- głębokie zaburzenia świadomości związane z przyjmowaniem leków,
- stan silnego upojenia alkoholowego lub po zażyciu narkotyków.
Z przesłanego materiału wynika, że sądy coraz częściej analizują stan świadomości zmarłych szczegółowo,
opierając się na dokumentacji medycznej, opiniach biegłych oraz zeznaniach osób z otoczenia spadkodawcy.
Przykładem jest sprawa, w której biegli jednoznacznie uznali, że proces otępienny uniemożliwiał sporządzenie ważnego testamentu
(SN 2025 – analiza dokumentu) [oai_citation:1‡Testament-jest-nieważny-jeżeli-został-sporządzony-w-stanie-wyłączającym-świadome-powzięcie-decyzji-i-wyrażenie-woli.pdf](sediment://file_00000000ca2c720a9db131b661829048).
Choroby psychiczne, demencja i otępienie
Demencja i choroby otępienne są najczęstszym powodem podważania testamentów. Sąd bada:
- stopień zaawansowania choroby,
- objawy występujące w momencie czynności,
- czy stan zdrowia pozwalał zrozumieć sens decyzji majątkowych.
Nie każda demencja automatycznie powoduje nieważność testamentu.
Kluczowe jest ustalenie, czy w konkretnej chwili wystąpił tzw. stan dezorientacji lub głęboki deficyt poznawczy.
Uzależnienia, leki i alkohol
Testamencie sporządzone podczas silnego upojenia alkoholowego lub po środkach psychotropowych
może być nieważny, jeżeli wpływały one na możliwość świadomego rozumienia treści dokumentu.
Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że nie chodzi o sam fakt przyjmowania leku,
lecz o to, czy wywołał on istotny wpływ na świadomość.
Nagły epizod psychiatryczny – czy wpływa na ważność testamentu?
W praktyce coraz częściej spotyka się przypadki, w których spadkodawca sporządza testament
podczas krótkotrwałego epizodu psychotycznego lub majaczeniowego, np. po urazie, infekcji, udarze czy operacji.
Zgodnie z analizą przytoczoną w przesłanym dokumencie, stan taki może całkowicie wyłączyć zdolność rozumienia,
nawet jeśli następnego dnia spadkodawca funkcjonował prawidłowo [oai_citation:2‡Testament-jest-nieważny-jeżeli-został-sporządzony-w-stanie-wyłączającym-świadome-powzięcie-decyzji-i-wyrażenie-woli.pdf](sediment://file_00000000ca2c720a9db131b661829048).
Jak udowodnić brak świadomości
Udowodnienie nieważności testamentu z powodu braku świadomości wymaga zebrania pełnego materiału dowodowego.
W sprawach spadkowych sądy oczekują konkretnych, obiektywnych dowodów potwierdzających, że w chwili sporządzania testamentu
spadkodawca nie był w stanie rozumieć znaczenia swojej decyzji.
Najważniejsze dowody to:
- dokumentacja medyczna z okresu sporządzania testamentu,
- historie chorób, wyniki badań neurologicznych i psychiatrycznych,
- karty wypisowe ze szpitali i ZOL,
- zeznania świadków opisujących zachowanie i orientację spadkodawcy,
- dokumenty potwierdzające nagłe pogorszenie stanu zdrowia,
- opinie biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii sądowej.
Rola biegłych w sprawach o nieważność testamentu
W sprawach o nieważność testamentu opinia biegłych jest kluczowa. Sąd nie może sam ocenić,
czy spadkodawca był w stanie świadomie rozporządzać swoim majątkiem – do tego potrzebne są opinie specjalistów.
Szczególnie istotne są opinie z zakresu:
- psychiatrii,
- neurologii,
- psychologii klinicznej,
- geriatrii.
Biegli analizują nie tylko dokumenty medyczne, ale także relacje świadków,
a nawet kontekst sytuacyjny sporządzania testamentu.
Dowody, które zazwyczaj przekonują sąd
Sądy najczęściej uznają za miarodajne takie dowody jak:
- ciągła dokumentacja leczenia psychiatrycznego lub neurologicznego,
- stwierdzona demencja lub otępienie,
- epizody dezorientacji lub majaczenia w okresie sporządzania testamentu,
- stany psychotyczne lub urojenia,
- ciężkie uzależnienia wpływające na świadomość.
Tzw. „dowody subiektywne” (np. twierdzenia rodziny, że „zmarły nie wiedział, co robi”)
mają znaczenie pomocnicze i muszą być poparte dokumentacją lub opinią biegłych.
Kto może złożyć pozew o nieważność testamentu
Pozew lub zarzut nieważności testamentu mogą zgłosić osoby, które mają w tym interes prawny, czyli:
- spadkobiercy ustawowi,
- spadkobiercy z wcześniejszego testamentu,
- osoby, które zostały pominięte lub pokrzywdzone obecnym testamentem.
Terminy na zakwestionowanie testamentu
Żądanie stwierdzenia nieważności testamentu nie jest ograniczone terminem typowym dla przedawnienia roszczeń,
jednak zarzuty należy zgłosić w odpowiednim momencie postępowania spadkowego – najpóźniej do czasu jego prawomocnego zakończenia.
FAQ – nieważność testamentu z powodu braku świadomości
Czy każda choroba powoduje nieważność testamentu?
Nie. Liczy się to, czy w konkretnym momencie spadkodawca rozumiał swoje działania.
Sama diagnoza choroby nie wystarcza do unieważnienia testamentu.
Czy demencja automatycznie unieważnia testament?
Nie automatycznie, ale zaawansowana demencja często uniemożliwia świadome wyrażenie woli i bywa podstawą do całkowitej nieważności testamentu.
Czy można unieważnić testament własnoręczny?
Tak, rodzaj testamentu nie ma znaczenia.
Jeżeli w chwili pisania spadkodawca nie był świadomy – testament jest nieważny.
Czy sąd może odrzucić wniosek o powołanie biegłego?
Rzadko, ponieważ w sprawach świadomościowych opinia biegłego jest podstawą rozstrzygnięcia.
Co zrobić, jeśli część rodziny kwestionuje opinię biegłych?
Można wnioskować o opinię uzupełniającą lub opinię instytutu, która ma wyższą moc dowodową.
Kiedy warto skorzystać z pomocy adwokata
Sprawy o nieważność testamentu należą do najtrudniejszych postępowań spadkowych – wymagają analizy medycznej,
opinii biegłych i precyzyjnego przedstawienia dowodów.
W takich sprawach istotne jest właściwe przygotowanie wniosku oraz strategii dowodowej.
Osoby, które rozważają zakwestionowanie testamentu, mogą skorzystać z pomocy
Kancelarii Adwokackiej Łukasza Olesia w Katowicach, aby ocenić szanse powodzenia i przygotować argumentację zgodną z aktualną praktyką sądów.
tel. 32 307 01 77
[email protected]
