Art. 296 kk – nadużycie zaufania w spółce: obrona członków zarządu

Art. 296 kodeksu karnego dotyczy wyrządzenia szkody majątkowej przez osobę zobowiązaną do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą (np. członek zarządu, dyrektor finansowy). Sprawdź, kiedy czyn spełnia znamiona przestępstwa „nadużycia zaufania”, jak wygląda linia obrony i jakie środki zapobiegawcze grożą w śledztwie.

Kto odpowiada z art. 296 kk

Przepis obejmuje osoby zobowiązane do zajmowania się sprawami majątkowymi lub gospodarczymi: członków zarządu spółek, prokurentów, dyrektorów finansowych, kierowników jednostek czy menedżerów z umocowaniem. Kluczowe jest powierzenie pieczy nad majątkiem (statut, umowa, pełnomocnictwo, faktyczny zakres obowiązków).

Znamiona czynu i szkoda majątkowa

• Naruszenie obowiązków (działanie lub zaniechanie) – np. zawarcie niekorzystnej umowy, brak nadzoru, akceptowanie transakcji bez należytej staranności.
• Skutek: szkoda majątkowa (realna lub grożąca powstaniem) – wykazywana opinią biegłego, porównaniem cen rynkowych, audytem finansowym.
• Związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą.
• Wina umyślna lub nieumyślna (w §1a przewidziano odpowiedzialność nieumyślną).

W praktyce spór toczy się o należytą staranność menedżerską (business judgment rule) i o to, czy szkoda nie wynikała z ryzyka gospodarczego akceptowanego w branży.

Formy odpowiedzialności i zagrożenie karą

• §1 – zasadniczy typ (wyrządzenie znacznej szkody) – zagrożenie karą pozbawienia wolności.
• §1a – nieumyślność (dopuszczalne jest rażące niedbalstwo w nadzorze).
• §2 – szkoda w wielkich rozmiarach / działanie w celu osiągnięcia korzyści – surowsza kara.
• §3 – typ uprzywilejowany (naprawienie szkody może ograniczać represję).

Dodatkowo grożą środki karne (np. zakaz zajmowania stanowisk) i środki kompensacyjne (naprawienie szkody, nawiązka).

Najczęstsze linie obrony (praktyka)

1. Brak szkody lub jej wysokości – alternatywne kalkulacje, opinia prywatna biegłego, benchmark rynkowy.
2. Ryzyko gospodarcze – decyzja biznesowa mieściła się w standardzie branżowym i danych dostępnych „na dzień decyzji”.
3. Brak związku przyczynowego – szkoda wynikała z czynników zewnętrznych (rynek, kontrahent, siła wyższa).
4. Dochowanie należytej staranności – procedury compliance, wieloetapowa akceptacja, audyt prawny/finansowy.
5. Brak powierzenia pieczy – oskarżony faktycznie nie był odpowiedzialny za dany obszar (zakres obowiązków, macierz RACI).
6. Naprawienie szkody – negocjacje ugodowe ograniczające dolegliwość karną.

Śledztwo: przeszukanie, zabezpieczenie majątkowe, nośniki

W sprawach 296 kk typowe są czynności na starcie postępowania:

• Przeszukanie w firmie i w domu – zabezpieczenie dokumentacji, serwerów, poczty.
• Zatrzymanie nośników (laptopy, telefony) – warto złożyć wniosek o kopie binarne/dostęp do danych.
• Zabezpieczenie majątkowe – zajęcie rachunków, udziałów, nieruchomości; obrona składa wniosek o uchylenie lub ograniczenie (proporcjonalność, ryzyko upadłości spółki).
• Środki zapobiegawcze – dozór, zakaz opuszczania kraju; tymczasowe aresztowanie w sprawach gospodarczych stosuje się wyjątkowo, ale trzeba je aktywnie kwestionować.

Zobacz również

• Przeszukanie w firmie – prawa spółki i protokół
• Zabezpieczenie majątkowe w śledztwie – jak je uchylić
• Zatrzymanie telefonu/komputera – jak odzyskać nośniki
• Odpowiedzialność członka zarządu – ryzyka i obrona
• Postępowanie przygotowawcze – prawa podejrzanego

FAQ