Obowiązek mówienia prawdy to fundament każdego postępowania sądowego. Zarówno w sprawach karnych, cywilnych, jak i rodzinnych – zeznania świadków mają kluczowe znaczenie dla ustaleń sądu. Co jednak, jeśli świadek kłamie? Kiedy fałszywe zeznania są przestępstwem i co grozi za składanie nieprawdy przed sądem lub prokuratorem? W tym artykule wyjaśniamy, jak działa art. 233 Kodeksu karnego, co musi zostać spełnione, aby doszło do odpowiedzialności karnej, i jak wygląda praktyka w tego typu sprawach.
Podstawa prawna – art. 233 Kodeksu karnego
Fałszywe zeznania są przestępstwem określonym w art. 233 §1 k.k., który stanowi:
„Kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”
Przestępstwo to dotyczy zarówno świadków w postępowaniu karnym, jak i cywilnym, rodzinnym, administracyjnym, czy nawet dyscyplinarnym – pod warunkiem, że zeznania służą jako dowód.
Kto może ponieść odpowiedzialność za fałszywe zeznania?
Odpowiedzialność karna może dotyczyć każdej osoby, która:
- została formalnie przesłuchana jako świadek lub biegły,
- została pouczona o obowiązku mówienia prawdy i odpowiedzialności karnej za zeznania nieprawdziwe,
- złożyła zeznanie służące za dowód,
- świadomie podała informacje niezgodne z prawdą lub zataiła istotne fakty.
Nie ponosi odpowiedzialności karnej osoba, która nie została należycie pouczona przez sąd lub organ prowadzący postępowanie. Takie pouczenie musi być wyraźne, zrozumiałe i odnotowane w protokole przesłuchania.
Co grozi za fałszywe zeznania?
- kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat,
- nawet jeśli kara nie zostanie wykonana – wpis do Krajowego Rejestru Karnego,
- w przypadku biegłego – dodatkowo zakaz pełnienia funkcji,
- dla osób wykonujących zawody zaufania publicznego – możliwe postępowania dyscyplinarne.
Sąd przy wymiarze kary bierze pod uwagę motywy działania świadka – np. czy działał z chęci zemsty, ochrony bliskiej osoby, czy ze strachu przed odpowiedzialnością.
Kiedy nie ma przestępstwa – ważne wyłączenia
Nie każde kłamstwo świadka skutkuje odpowiedzialnością karną. Ustawodawca przewidział pewne wyjątki:
1. Najbliższy świadek – prawo do odmowy zeznań
Osoba najbliższa dla oskarżonego (np. małżonek, dziecko, brat) ma prawo odmówić składania zeznań. Jeśli jednak zdecyduje się zeznawać, musi mówić prawdę – a za fałszywe zeznania odpowiada tak samo jak każdy inny świadek.
2. Zeznania bez pouczenia
Jeśli świadek nie został formalnie pouczony o odpowiedzialności karnej – nie może być pociągnięty do odpowiedzialności za nieprawdę.
3. Błąd lub niepamięć
Świadek, który zeznał nieprawdę, ale był przekonany, że mówi prawdę – nie ponosi odpowiedzialności karnej. Tak samo w sytuacji, gdy nie pamięta faktów lub je myli nieumyślnie.
Fałszywe zeznania w sprawach rodzinnych i rozwodowych
W praktyce wiele przypadków fałszywych zeznań pojawia się w sprawach rozwodowych, o alimenty, ograniczenie władzy rodzicielskiej czy ustalenie kontaktów z dzieckiem. Rodzice lub świadkowie – często członkowie rodziny – przedstawiają zniekształcony obraz rzeczywistości, chcąc pomóc bliskiej osobie.
Trzeba pamiętać, że takie działania mogą nie tylko wpłynąć negatywnie na wynik sprawy, ale również skutkować osobną odpowiedzialnością karną – również wtedy, gdy sprawa ma charakter cywilny, a nie karny.
Jak bronić się przed zarzutem fałszywych zeznań?
Jeśli świadek zostanie oskarżony o fałszywe zeznania, możliwa linia obrony to:
- wykazanie, że nie został pouczony,
- wykazanie, że był przekonany o prawdziwości swoich słów,
- brak świadomości znaczenia słów lub pomyłka,
- brak zamiaru popełnienia przestępstwa – np. działanie pod wpływem stresu lub presji,
- złożenie sprostowania przed zakończeniem postępowania – co może złagodzić odpowiedzialność.
Czy można odwołać fałszywe zeznania?
Tak – świadek może złożyć korektę zeznań, uzupełnienie lub sprostowanie, jeśli uzna, że poprzednio podał informacje niezgodne z prawdą. Takie działanie przed wydaniem wyroku może znacząco wpłynąć na ocenę jego wiarygodności i zmniejszyć ryzyko odpowiedzialności karnej.
Podsumowanie
Fałszywe zeznania to poważne przestępstwo, które może mieć daleko idące skutki – nie tylko dla samego świadka, ale również dla wyniku postępowania. Obowiązek mówienia prawdy dotyczy każdego, kto został formalnie przesłuchany i pouczony przez sąd lub organ ścigania.
Jeśli grozi Ci odpowiedzialność za fałszywe zeznania lub potrzebujesz porady przed przesłuchaniem – skontaktuj się z naszą kancelarią. Doradzimy, jak przygotować się do zeznań, jak uniknąć błędów i jak postępować w sytuacjach ryzykownych procesowo.
Jeśli grozi Ci odpowiedzialność za fałszywe zeznania lub potrzebujesz porady przed przesłuchaniem – skorzystaj z pomocy adwokata od spraw karnych w Katowicach.
tel. 32 307 01 77
[email protected]
