Czy opiekun prawny (nie spokrewniony) może dostać świadczenie pielęgnacyjne? Najnowszy wyrok NSA 2025

Dla kogo jest świadczenie pielęgnacyjne?

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje osobie, która zrezygnowała z pracy
lub jej nie podjęła w celu opieki nad osobą z niepełnosprawnością.
Katalog uprawnionych określony jest w art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Najważniejsze kategorie to:

• rodzice,
• opiekun faktyczny dziecka,
• osoby spokrewnione w pierwszym stopniu (dziecko – rodzic),
• małżonek.

Lista jest zamknięta. I to właśnie ta konstrukcja stała się sednem sprawy rozpoznanej przez NSA w 2025 r.

Problem praktyczny: opiekun prawny, który nie jest krewnym

W praktyce sądowej coraz częściej zdarza się, że opiekę nad osobą niepełnosprawną
sprawuje opiekun prawny ustanowiony przez sąd, który:

• nie jest spokrewniony,
• faktycznie opiekuje się podopiecznym 24/7,
• rezygnuje z pracy, aby w pełni wykonywać opiekę,
• przejął obowiązki po zmarłych lub niezdolnych krewnych.

Mimo tego w świetle ustawy osoba taka nie mieści się w katalogu uprawnionych.

Najnowszy wyrok NSA z 2025 r. – sedno sprawy

W sprawie opisanej przez Legalis NSA rozpoznawał skargę osoby, która była
opiekunem prawnym swojego podopiecznego, ale nie była z nim spokrewniona.

Organ pierwszej instancji, SKO i WSA odmówiły świadczenia pielęgnacyjnego.
Skarga kasacyjna trafiła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który:

➡️ potwierdził, że osoba niezobowiązana do alimentacji nie może otrzymać świadczenia pielęgnacyjnego.

NSA podkreślił, że katalog osób uprawnionych jest zamknięty i nie może być rozszerzany nawet wtedy,
gdy opiekun prawny wykonuje realną, stałą i całodobową opiekę.

Sąd wskazał, że przepisy są jednoznaczne, a ich zmiana należy wyłącznie do ustawodawcy.

Dlaczego organ odmawia? Wykładnia literalna

NSA posłużył się wykładnią literalną: jeżeli ustawa wymienia zamknięty katalog uprawnionych,
to nie można dopisywać kolejnych grup, nawet jeśli sytuacja życiowa „aż się o to prosi”.

Organ ma obowiązek badać:

• czy osoba jest zobowiązana do alimentacji,
• czy należy do katalogu z art. 17 ust. 1a ustawy,
• czy zrezygnowała z pracy wyłącznie z powodu opieki.

Jeśli osoba nie spełnia choć jednego warunku – w tym przypadku:
brak obowiązku alimentacyjnego → brak prawa do świadczenia.

Czy to sprawiedliwe? Realne wykonywanie opieki a przepisy

NSA wprost przyznał, że obecne przepisy mogą prowadzić do sytuacji niesprawiedliwych:
opiekun prawny wykonuje ciężką, codzienną opiekę, a mimo to nie może otrzymać wsparcia finansowego.

Sąd zauważył jednak, że:

➡️ system świadczeń rodzinnych jest systemem enumeratywnym,
➡️ sąd nie może go modyfikować wykładnią celowościową,
➡️ poprawienie sytuacji opiekunów prawnych wymaga zmiany ustawy.

Tym samym, nawet jeśli opiekun prawny opiekuje się osobą niepełnosprawną jak rodzic —
nie ma podstaw do przyznania świadczenia.

Jakie są możliwości opiekuna prawnego?

W obecnym stanie prawnym opiekun prawny, który nie jest spokrewniony, ma bardzo ograniczone możliwości.
Może jednak:

• złożyć wniosek o specjalny zasiłek opiekuńczy (jeśli spełnia kryterium alimentacyjne),
• wnioskować o zasiłek stały lub inne świadczenia z pomocy społecznej,
• złożyć skargę konstytucyjną, wskazując na nierówne traktowanie,
• zabiegać o zmianę przepisów (trwają liczne petycje społeczne w tej sprawie).

Warto także rozważyć analizę indywidualnej sytuacji prawnej – niekiedy pojawiają się
rozwiązania pośrednie, zależne od struktury rodzinnej i obowiązku alimentacyjnego innych osób.

FAQ – świadczenie pielęgnacyjne 2025

Czy opiekun prawny niespokrewniony może dostać świadczenie pielęgnacyjne?

Nie. NSA potwierdził, że katalog uprawnionych jest zamknięty i nie obejmuje opiekuna prawnego niebędącego krewnym.

Czy faktyczna opieka 24/7 ma znaczenie?

Nie. Liczy się wyłącznie to, czy opiekun jest w katalogu osób uprawnionych.

Czy SKO lub WSA mogą przyznać świadczenie „w wyjątkowych sytuacjach”?

Nie. Organy są związane ustawą i nie mogą jej wykładać rozszerzająco.

Co może zrobić opiekun prawny?

Rozważyć inne świadczenia z systemu pomocy społecznej lub działania legislacyjne. Możliwa jest też skarga konstytucyjna.

Kiedy warto skonsultować się z adwokatem?

Warto to zrobić, gdy:

• organ odmówił świadczenia pielęgnacyjnego mimo trudnej sytuacji życiowej,
• wnioskodawca chce ocenić możliwość uzyskania innych świadczeń,
• istnieje potrzeba przygotowania odwołania do SKO lub skargi do WSA,
• opiekun rozważa skargę konstytucyjną.

Analiza prawna może ujawnić rozwiązania, które nie są oczywiste na etapie postępowania urzędowego.

tel. 32 307 01 77
[email protected]